Θα έρθει σίγουρα η στιγμή που θα πρέπει να απαντήσουμε στις ερωτήσεις των παιδιών για το θάνατο. Είτε πρόκειται για ένα τραγικό ατύχημα που μαθαίνουμε από τα Μ.Μ.Ε., είτε πρόκειται για το θάνατο κάποιου συγγενή ή φίλου, ακόμη και του κατοικίδιου μας, τα παιδιά θέτουν πολλές φορές δύσκολα ερωτήματα και περιμένουν τις απαντήσεις μας. Είναι λογικό να αισθανόμαστε αγωνία και αμφιβολία για το τι ακριβώς πρέπει να πούμε, για να βρούμε τις κατάλληλες και σωστές λέξεις και παράλληλα να μην του προκαλέσουμε φόβο ή ανασφάλεια.
Πριν συζητήσετε με το παιδί για το θάνατο, θα πρέπει πρώτα να εξετάσετε τις δικές σας πεποιθήσεις, τα δικά σας συναισθήματα και τις δικές σας εμπειρίες σχετικά με το θέμα. Όλοι έχουμε αναμνήσεις από τις αντιδράσεις των δικών μας όταν άκουσαν για ένα τέτοιο συμβάν, ενώ κάποιοι ίσως βρεθήκαμε παιδιά σε μια τελετή κηδείας. Ο τρόπος που βιώσαμε αυτές τις εμπειρίες, είναι συχνά ο τρόπος που υιοθετούμε και μέχρι σήμερα μας επηρεάζει. Οι γονείς επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που ένα παιδί ερμηνεύει το θάνατο.
Ειδικά στην Ελλάδα, βιώνουμε το θάνατο σχεδόν με θεατρικότητα. Επιτρέπουμε να μπαίνουμε σε στερεοτυπικούς ρόλους, ρόλους που –όπως νομίζουμε- οι άλλοι περιμένουν από εμάς και που συνήθως βιώνονται με πολλή εσωτερική πίεση. Πρόσφατα παραβρέθηκα σε μια κηδεία, όπου παρατηρούσα τη συμπεριφορά των παρευρισκόμενων:
«Πώς είσαι; Έλα, θα το ξεπεράσεις, είσαι δυνατή εσύ! Ε, η ζωή σου τώρα τελείωσε… Χαροκαμένη είμαι κι εγώ και ξέρω… Η ζωή συνεχίζεται, τι να κάνουμε… Έλα δε μπορώ σταμάτα, να κλαις… μη στεναχωριέσαι…» Οι συγγενείς του νεκρού στεκόταν και άκουγαν σα να έπρεπε να είναι εκεί, σα να έπρεπε να φανούν δυνατοί. Αλλά και όσοι στεκόταν στην ουρά να συλλυπηθούν, φαινόταν να νιώθουν άβολα και σα να έπρεπε να πουν κάτι.
Αν η ενήλικη στάση μας στο θάνατο είναι αποφευκτική, αν δε δίνουμε χώρο στα συναισθήματα να υπάρξουν, αν φοβόμαστε τη θλίψη και αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα του θανάτου, πως μπορούμε να περιμένουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας στα πλαίσια μιας ανοιχτής και παραγωγικής επικοινωνίας, χωρίς φραγμούς;
Μην περιμένετε να συμβεί για να μιλήσετε στο παιδί γι’ αυτό! Το παιδί πρέπει ήδη από την ηλικία των 2 ετών, να ξεκινήσει να δημιουργεί το δικό του πλαίσιο για να καταλάβει τι σημαίνει ο θάνατος. Μέσα από τις επαναλαμβανόμενες εμπειρίες, σιγά-σιγά και με επαναλήψεις, επεξεργάζεται κάθε πληροφορία.
Τι μπορούμε να πούμε και να κάνουμε
- Είναι σημαντικό λοιπόν να είμαστε αυθεντικοί. Τα παιδιά καταλαβαίνουν αμέσως την υποκρισία. Ακόμη και αν δε γνωρίζετε κάτι, είναι εντάξει και δε χρειάζεται να νιώθετε άβολα. Πείτε με ειλικρίνεια πως δεν το γνωρίζετε, αλλά πως θα προσπαθήσετε να μάθετε για να του απαντήσετε.
- Χρησιμοποιήστε τις αυθεντικές λέξεις για να τα βοηθήσετε να κατανοήσουν δύσκολες έννοιες. Ακόμη και αν στη αρχή δεν τις καταλαβαίνουν, με τον καιρό τις επεξεργάζονται και είναι πιο εύκολο να συνθέσουν τις έννοιες. Χρησιμοποιήστε για παράδειγμα λέξεις όπως «νεκρός», «πέθανε», «ετοιμοθάνατος».
- Αποφύγετε τους ευφημισμούς. Μη χρησιμοποιείτε το «κοιμήθηκε» αντί του «πέθανε» ή συσχετισμούς με τον ύπνο πχ. «είναι τώρα σα να κοιμάται», γιατί μπορεί να προκληθούν προβλήματα και φοβίες με τον ύπνο. Επιπλέον, μη χρησιμοποιείτε το «έφυγε» ή «καλό ταξίδι» γιατί θα περιμένει κάτι που δεν θα συμβεί, όπως το να γυρίσει.
- Δώστε απλές και σύντομες απαντήσεις. Χρησιμοποιήστε απλές εξηγήσεις όπως «η καρδιά του παππού σταμάτησε να λειτουργεί και έτσι πέθανε.»
- Να είστε προετοιμασμένοι για ωμές ερωτήσεις που μπορεί να σας εκπλήξουν. Φροντίστε να διατηρείτε ανοιχτό και υγιές το πλαίσιο επικοινωνίας με το παιδί, δίνοντας πάντα αληθινές απαντήσεις.
- Πάρτε το χρόνο σας να καταλάβετε τι πραγματικά ρωτάει το παιδί. Δεν είναι ανάγκη να απαντάται αμέσως αν δεν είστε έτοιμοι. Μπορείτε με ειλικρίνεια να του πείτε πως χρειάζεστε λίγο χρόνο να το σκεφτείτε πριν του απαντήσετε. Μπορείτε για παράδειγμα να το ρωτήσετε «Εσύ τι πιστεύεις;» ή «Τι γνώμη έχεις εσύ γι’ αυτό»;
Συνεχίζεται..
