Όταν κάποιος πεθάνει, είναι φυσικό να περνά η σκέψη του να προστατέψουμε το παιδί από το να στεναχωρηθεί. Είναι σημαντικό όμως να είμαστε ανοιχτοί και ειλικρινείς με τα παιδιά στο θέμα του θανάτου. Έτσι νιώθουν πως έχουν το χώρο να ρωτήσουν ελεύθερα ό,τι τα απασχολεί και μας εμπιστεύονται. Θα πρέπει λοιπόν να πούμε την αλήθεια, ότι δηλαδή εκείνος που πέθανε δεν θα ξαναγυρίσει. Ο θάνατος είναι κάτι που δεν αλλάζει και αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της διαδικασίας γήρανσης και του κύκλου της ζωής.
Τι γίνεται με το σώμα;
Πιθανώς το παιδί να θέλει να μάθει για το τι γίνεται με το σώμα μετά το θάνατο. Εξηγούμε πως το σώμα -δηλαδή τα μαλακά μας μέρη- με τον καιρό διαλύεται και λιώνει. Αυτό που μένει, είναι τα οστά (κόκαλα) δηλαδή ο σκελετός και τα δόντια. Το σώμα είναι άδειο και το πρόσωπο που πέθανε δεν είναι πια εκεί. Μπορείτε να δώσετε για το σώμα το παράδειγμα ενός άδειου καβουκιού χελώνας και για το σκελετό, εκείνο του δεινοσαύρου.
Τι είναι η ψυχή;
Οι απαντήσεις μας εξαρτώνται από τις θρησκευτικές και πολιτικές μας πεποιθήσεις. Πολλοί πιστεύουν πως ο άνθρωπος αποτελείται από δύο μέρη, το σώμα και την ψυχή. Ψυχή είναι η εικόνα που έχεις για κάποιον ακόμη και αν δεν είναι εκεί, αυτό που θυμάσαι από αυτόν και που τον διαφοροποιεί από κάποιον άλλο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, τις κινήσεις του, οι συνήθειές του, το γέλιο του, όλα όσα του άρεσαν. Όταν κάποιος πεθάνει, η ψυχή δεν μένει πια εκεί. Μπορούμε να νιώθουμε την ψυχή του, αλλά όχι να τη βλέπουμε. Θα είναι πάντα στο νου και στην καρδιά μας. Στην ερώτηση για το που πάει η ψυχή, απαντείστε ανάλογα με τα πιστεύω σας. Βρίσκεται για παράδειγμα στον Παράδεισο, τη νιώθουμε, αλλά δεν μπορούμε να τη δούμε. Δώστε σε κάθε περίπτωση το παράδειγμα του πως νιώθουμε την ψυχή των συγγενών και φίλων μας που ζουν μακριά.
Πώς να εξηγήσω τον πρόωρο θάνατο;
Είναι δύσκολο να αποδεχθούμε έναν πρόωρο θάνατο και ιδιαίτερα δύσκολο να το εξηγήσουμε σε ένα παιδί, γιατί εκτός από τη δυσκολία του θέματος, το παιδί νιώθει φόβο και άγχος για το τι μπορεί να συμβεί στο ίδιο και σε εμάς. Καταρχήν θα πρέπει να του παρέχουμε συναισθηματική ασφάλεια, εξηγώντας του πως ένα ατύχημα ή μια ασθένεια, συνήθως δεν συμβαίνει και πως θα κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε να μη συμβεί σε εκείνο ή σε εμάς. Του εξηγούμε πως οι άνθρωποι μεγαλώνουν, γερνούν, στη συνέχεια πεθαίνουν και αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό. Όμως υπάρχουν περιπτώσεις όπου το σώμα (είτε από ασθένεια, είτε από ατύχημα) έχει κάποιο πρόβλημα, δεν μπορεί να λειτουργήσει όπως πρέπει και έτσι πεθαίνει.
Να πάει το παιδί στην κηδεία;
Πρώτα απ’ όλα μάθετε αν θέλει το ίδιο να παραστεί στην κηδεία. Είναι πολύ σημαντικό να σκεφτείτε αν θα μπορέσετε να θρηνήσετε όπως θέλετε αν θα είναι και εκείνο. Σκεφτείτε ακόμη αν θα ενοχλήσει, αν έχετε να το αφήσετε με κάποιον που μπορεί να το παρηγορήσει και να απαντήσει σε πιθανές ερωτήσεις του όπως θα θέλατε. Σκεφτείτε αν κάποιος από την οικογένεια προτιμά να μην είναι εκεί και ακόμη, αν το κάνετε «για τον κόσμο» εις βάρος του παιδιού. Αν αποφασίσετε να το πάρετε, θα πρέπει να του εξηγήσετε από πριν τι θα συμβεί. Θα του εξηγήσετε δηλαδή τη διαδικασία της νεκρώσιμης ακολουθίας, του χαιρετισμού και της ταφής. Εξηγήστε του πως πιθανώς να έχει ανθρώπους που κλαίνε και πως είναι εντάξει να κλάψει και το ίδιο. Κυρίως εξηγούμε πως κλαίμε όταν στεναχωριόμαστε και αυτό είναι εντάξει.
Μπορώ να πενθώ όπως θέλω;
Είναι προτιμότερο να δείχνετε στο παιδί πώς νιώθετε και να του λέτε πώς αισθάνεστε, χωρίς να κρύβεστε, χωρίς όμως υπερβολές, καθώς αυτές αναστατώνουν χωρίς να έχουν ώφελος για το παιδί. Μπορείτε για παράδειγμα να του πείτε πως τώρα κλαίτε επειδή λυπάστε πολύ που πέθανε ο παππούς, πως το κλάμα σας βοηθά και σύντομα θα είστε καλύτερα.
Η αντιμετώπιση που έχουμε στο θάνατο και γενικότερα στη στεναχώρια, είναι μια καλή ευκαιρία για να μάθει το παιδί ότι δεν παθαίνουμε τίποτα αν στεναχωριόμαστε, πως η λύπη ένα ανθρώπινο συναίσθημα, είναι μέρος της ζωής και πως με τον καιρό αισθανόμαστε καλύτερα. Το να σας δει να διαχειρίζεστε κάτι δύσκολο και να τα καταφέρνετε, το κάνετε πιο ανθεκτικό και δυνατό απέναντι στις συναισθηματικές δυσκολίες.
Αν αντιμετωπίζετε δυσκολία στο να διαχειριστείτε το πένθος, το δικό σας ή του παιδιού σας, ζητείστε βοήθεια.
